Het syndroom van Sjögren is een auto-immuunziekte die leidt tot ontstekingen aan de klieren, vooral de traan- en speekselklieren. Hierdoor kun je last krijgen van droge ogen en een droge mond. Naast droge ogen kunnen de ogen ook jeuken, en kan het voelen alsof er zand in de ogen zit. Door de droge ogen kan het oppervlakte van het hoornvlies worden aangetast, waardoor je gevoeliger wordt voor zonlicht, rook en stofdeeltjes. Daarnaast komen bij het syndroom van Sjögren ook vaak vermoeidheidsklachten voor, en gewrichtsklachten. De ziekte komt het meest voor bij vrouwen boven de leeftijd van veertig jaar. Het syndroom van Sjögren komt voor als op zichzelf staande ziekte, maar het kan ook het gevolg zijn van een reumatische aandoening zoals reumatoïde artritis.
Symptomen van het syndroom van Sjögren
Het syndroom van Sjögren kent verschillende klachten en symptomen. Omdat de speekselklieren te weinig vocht produceren, kun je last krijgen van een droge mond. De traanklieren produceren ook vaak te weinig vocht, en dat kan weer leiden tot branderige ogen, droge ogen jeukende ogen. Soms hebben patiënten door te weinig speeksel ook moeite met slikken en een slecht gebit. Daarnaast komen er ook regelmatig klachten voor zoals gewrichtspijn, algehele vermoeidheid en een grieperig gevoel. Als je bent gediagnosticeerd met het syndroom van Sjögren, moet je extra alert zijn op verergering of verandering van de klachten. Bij ongeveer vijf procent van de patiënten kan namelijk op termijn een kwaadaardige afwijking van de speeksel- en lymfeklieren ontstaan, te weten het non-Hodgkin lymfoom.
Hoe ontstaat het?
Het syndroom van Sjögren kan op zichzelf ontstaan als auto-immuunziekte. Het wordt dan veroorzaakt door een abnormale reactie van het immuunsysteem op het eigen lichaam. De oorzaak van deze abnormale reactie is nog niet bekend. Het is goed mogelijk dat er een erfelijke factor aanwezig is, maar het is nog niet precies bekend op welke manier dit werkt. Er wordt ook onderzoek gedaan naar de invloed van bepaalde virussen die in het lichaam aanwezig zijn. Het syndroom van Sjögren kan ook ontstaan als gevolg van een reumatische aandoening zoals reumatoïde artritis. Reumatoïde artritis is ook een auto-immuunziekte, bij deze aandoening richt het eigen afweersysteem zich op de gewrichten. Patiënten hebben vaker last van meerdere auto-immuunziekten.
Diagnose
Er bestaat geen specifieke test waarmee het syndroom van Sjögren kan worden vastgesteld. De diagnose wordt op meerdere manieren gesteld. Allereerst wordt gekeken naar het klachtenpatroon. Daarna kunnen de ogen onderzocht worden, bijvoorbeeld door de functie van de traanklieren te onderzoeken. Er kan weefselonderzoek worden gedaan door een biopt te nemen van een stukje van de speekselklier. En er wordt over het algemeen ook bloedonderzoek gedaan, met name om andere aandoeningen uit te sluiten, en om bovendien te kunnen beoordelen of er sprake is van complicaties en om de ernst van de aandoening te kunnen vaststellen.
Behandeling
De behandeling van het syndroom van Sjögren hangt af van de aard van de klachten. Als er sprake is van last van de ogen, kan de arts bijvoorbeeld een geneesmiddel voorschrijven dat een stimulerende werking heeft op de traanklieren. Bij een droge mond kan er gebruik worden gemaakt van een geneesmiddel dat invloed heeft op de speekselklieren. Deze geneesmiddelen leiden tot minder last van droge ogen of een droge mond. Deze medicatie geneest het syndroom van Sjögren niet, maar bestrijden de symptomen. Het kan enkele weken duren voor de behandeling effect heeft. Droge ogen kunnen ook behandeld worden met kunsttranen of met een kappenbril. Een kappenbril zorgt ervoor dat het oog wordt afgesloten van de buitenlucht. Daardoor ontstaat er een hogere luchtvochtigheidsgraad rondom het oog. Kunsttranen zijn oogdruppels die traanvervangende middelen bevatten. Deze zijn in verschillende soorten verkrijgbaar, bijvoorbeeld in een dunne vloeistof of een dikke gel.
Het syndroom van Sjögren is niet te genezen, maar je kunt als patiënt wel zorgen dat je in een zo goed mogelijke conditie blijft. Daarmee kun je het risico op klachten verminderen. Het syndroom van Sjögren wordt over het algemeen behandeld door een reumatoloog, of soms een internist. In het behandelteam worden meestal ook contacten onderhouden met een oogarts en een hematoloog. Omdat het klachtenpatroon in de loop van de tijd kan veranderen, is het belangrijk om regelmatig voor controle te gaan bij een reumatoloog of internist.
Medicatie
Omdat het syndroom van Sjögren nog niet te genezen is, worden de klachten die de ziekte met zich meebrengt behandeld. Bij een droge mond kan bijvoorbeeld geprobeerd worden om de klachten te verminderen met kunstspeeksel, zoals een gel die ’s nachts gebruikt wordt. Overdag kan het helpen om suikervrije kauwgom te gebruiken. Dit stimuleert de speekselaanmaak. Soms wordt het geneesmiddel Pilocarpine voorgeschreven. Dit middel stimuleert de speekselklier tot het aanmaken van meer speeksel. Het heeft alleen zin als de speekselklieren nog wel enig speeksel aanmaken. Bijwerkingen van Pilocarpine kunnen meer zweten zijn, en een versnelde hartslag.
Droge ogen zijn te behandelen met verschillende vormen van kunsttranen, die traanvervangende middelen bevatten. Voor de nacht kan dan bijvoorbeeld met een dikke gel gewerkt worden, en overdag met een waterachtige oogdruppel. Als het hoornvlies beschadigd is door het gebrek aan traanvocht worden soms corticosteroïden voorgeschreven. Tegen de vermoeidheid die soms gepaard gaat met het syndroom van Sjögren bestaan geen medicijnen. Patiënten moeten hiermee leren omgaan, en een goede balans tussen rust en activiteit vinden.
Als het syndroom van Sjögren leidt tot ontstoken nieren worden soms afweeronderdrukkende medicijnen voorgeschreven zoals corticosteroïden. Bij longklachten wordt gekeken of er een bijkomende luchtweginfectie is, die zo nodig met antibiotica word behandeld. Voor spier- en gewrichtsklachten worden soms ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID’s) voorgeschreven. Bij een ontsteking aan de maag, nieren of lever is het soms nodig om een maagbeschermer voor te schrijven bij de medicatie.
Verloop van de ziekte
Het syndroom van Sjögren is nog niet te genezen, maar er wordt aan symptoombestrijding gedaan om de klachten te verminderen en om complicaties te voorkomen. In de beginfase hebben patiënten vaak last van een droge mond tijdens de nacht. Later is er ook overdag last van een droge mond, en in een latere fase kunnen er ook slikproblemen ontstaan. De klachten die in de eerste jaren ontstaan blijven meestal aanhouden en worden uiteindelijk permanent. Er kunnen ook verschillende symptomen bij komen in de loop der tijd.